نخستین تقسیم بندی از کشورهای جهان تقسیمبندی «هاوس هوفر آلمانی است»، صاحبنظر جغرافیای سیاسی در قبل از جنگ جهانی دوم. هوفر، جهان را به دو بخش شمال و جنوب تقسیم کرد و معتقد بود که قدرتهای بزرگ صنعتی جهان همگی در نیمکرة شمالی زمین قرار دارند. به گمان هوفر، چهار کشور صنعتی ایالات متحده، آلمان، روسیه و ژاپن از قویترین کشورهای جهان به شمار میروند و دیری نخواهد پایید که این قدرتها، نواحی اطراف بویژه همة مناطق جنوبی خود را به کشور خود ملحق خواهند کرد و جهان به چهاربخش زیر تبدیل خواهد شد: 1) اتحادیة کشورهای امریکایی (پان امریک) به رهبری ایالات متحده؛ 2) اتحادیة کشورهای اروپا _ افریقا (ارو _ آفریک) به رهبری آلمان؛ 3) بلوک کمونیست به رهبری روسیه؛ و 4)بلوک شرق آسیا به رهبری ژاپن.

محافل سیاسی دیپلماتیک و برخی سازمانهای بینالمللی اصطلاح شمال و جنوب را بعد از جنگ جهانی دوم، نه در معنای جغرافیای سیاسی فوق، بلکه بیشتر در معنای اقتصادی آن، به کار گرفتند.

اصطلاح جهان سوم را نخستین بار آلفرد سووی، جمعیت شناس و اقتصاد دان فرانسوی، در 1925 به کار برد. هدف وی از این کار، طبقهبندی کردن کشورهای خارج از دو بلوک سیاسی، نظامی و اقتصادی آن زمان (بلوکهای شرق و غرب) بود.

در دهههای 50 و 60 قرن بیستم که استعمار زدایی بسرعت در جهان گسترش یافت، تقسیمبندیهایی تحت عنوان کشورهای «توسعه یافته» و «توسعه نیافته» به وجود آمد. عنوان دوم به کشورهایی اطلاق میشد که تولید ناخالص سرانة ملی آنها کمتر از 500 دلار بود. پس از چندی اصطلاح «توسعه نیافته» به «کم رشد» یا «در حال توسعه» یا «در حال رشد» تبدیل شد. در اواخر دهة 1960 سلسله اصطلاحات تازهای در این عناوین بر مبنای میزان ثروت و موقعیت جغرافیای سیاسی کشورها ارائه شد. بنا به این تقسیمبندی، کشورهای سرمایهدار امریکای شمالی، اروپای غربی، ژاپن، استرالیا و زلاندنو کشورهای جهان اول نام گرفتند، و کشورهای اتحاد جماهیر شوروی و اروپای شرقی عضو کومکون، عنوان جهان دوم را به خود گرفتند، و بقیة کشورهای جهان نام «جهان سوم» را یدک کشیدند.

در این میان ابهاماتی به وجود آمد. برخی از کشورهای جهان سوم، از جمله جمهوری خلق چین، ویتنام،کوبا و گروهی از کشورهای اروپای جنوبی از جمله یونان، پرتغال و ترکیه،و چند کشور آسیایی از جمله کره جنوبی، کره شمالی، سنگاپور، مالزی، اندونزی، فیلیپین و تایلند،و کشورهای برزیل، مکزیک، آرژانتین در امریکای لاتین، و نیز کشورهای عرب نفت خیز خاورمیانه از جمله کشورهایی بودند که درآمد سرانه و تولید ناخالص ملی آنها به مراتب بیش از بقیة کشورهای این گروه بود. بنابر این برای کشورهای فقیر جهان سوم از جمله برخی ازکشورهای فقیر افریقایی مانند موریتانی، سنگال، بورکینافاسو، ساحل عاج، و چند کشور آسیایی از جمله بنگلادش، افغانستان و پاکستان، و چند کشور آمریکای لاتین مانند هائیتی، اوروگوئه، پاراگوئه و اکوادور اصطلاح جهان چهارم به وجود آمد. اما بدیهی است که در میان همه کشورهای جهان، چه در روستاها و چه در شهرها، حتی در ثروتمندترین کشورهای جهان، چه در روستاها و چه در شهرها، حتی در ثروتمندترین کشورهای جهان، یک جهان چهارم نیز وجود دارد.

از سوی دیگر، با دگرگونی ساختار سیاسی _اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی و کشورهای سوسیالیستی اروپای شرقی، ا ز اواخر دهة 1980 و اوایل دهة 1990، تقسیمبندی جهان به جهانهای اول، دوم، سوم و چهارم نیز دگرگون شد. اکنون میتوان بسیاری از کشورهای جهان اول سابق را در کنار چند کشور جهان دوم سابق (مانند روسیه) به منزله کشورهای جهان اول قلمداد کرد و شماری از کشورهای اروپای شرقی، همراه با چند کشور از کشورهای جهان سوم سابق ( مانند چند کشور مذکور در جنوب، جنوب شرقی و شرق آسیا) را که طی دو دهة اخیر رشد اقتصادی قابل ملاحظهای داشتند، جزو جهان دوم طبقهبندی کرد و سرانجام بقیة کشورهای جهان سوم و چهارم سابق را به همراه شماری از کشورهای جهان دوم سابق (بویژه شماری از جمهوریهای تازه استقلال یافتة شوروی سابق) به منزلة جهان سوم به شمارآورد. در این صورت، شاید این معنا از جهان سوم به معنای اصطلاح «کشورهای پیرامون» در نظریة نظام جهانی سه رتبهای امانوئل و الرشتاین نزدیکتر باشد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: