درباره محوطه تاريخي تخت سليمان چه مي دانيد؟

تخت سليمان و مجموعه آثار باستاني و تاريخي آن يکي از مهم ترين و مشهورترين مراکز تاريخ و تمدن ايران و جهان محسوب مي شود و اين اهميت تا حدي است که اين اثر در فهرست آثار جهاني به ثبت رسيده است.

تخت سليمان در "محال افشار" و تقريباً چهل و پنج کيلومتري شمال شرق بخش تکاب شهرستان مياندوآب قرار دارد. اين محل که مورخان آن را "کنژک" عهد ساساني يا "شيز" و "گنجک " دوره اسلامي دانسته اند و روميان آن را "گزکا" و اشکانيان آن  را "فرا آسپا" ناميده اند، با استناد به آثار به دست آمده از کاوش هاي باستان شناسي و مطابقت آن ها با متون تاريخي، محل يکي از سه آتشکده مهم و معتبر عهد ساساني يعني آتشکده آذرگشسب بوده که خسرو پرويز دوم نيز کاخي در جوار آن بنا نهاده بود و ايامي از سال را در آن اقامت مي کرد. معبد کاخ ساساني در حمله "هراکليوس" – امپراطور بيزانس روم شرقي – به سال 624م منهدم شد. اگرچه آثار بازسازي و مرمت از دوره خلفاي عباسي در اين منطقه ديده شده و نمونه سفال هاي پيش از قرن هفتم هـ . ق نيز ضمن کاوش هاي اين مجموعه به دست آمده است، اما دوره رونق و عمران مجدد آن مربوط به زمان حکمراني دومين ايلخان مغول و برادرزاده هلاکوخان يعني "آباقاخان" (680- 663 هـ.ق) است که آن را براي قصر تابستاني خود مناسب تشخيص داده بود.

تاريخچه کاوش هاي باستان شناسي تخت سليمان: عمليات کاوش و حفاري در اين مجموعه که از گذشته تا به امروز در اين منطقه ادامه داشته است، طرح کلي کاخ و آتشکده ساساني و بناهاي ايلخاني آن را مشخص و معين ساخته است.

مجموعه تخت سليمان بر روي صفه و تخته سنگ طبيعي به ارتفاع بيست متر از سطح دشت که عموماً از لايه هاي رسوبي درياچه تشکيل شده است، قرار دارد. آثار اين مجموعه تماماً داخل حصار و ديوار بيضي شکل آن که دور تا دور صفه گسترده شده، بنا شده است. حصار بيروني از سنگ هاي لاشه در ابعاد مختلف و به ضخامت پنج متر و ارتفاع چهارده متر تشکيل شده و محيط بيروني آن هزار و دويست متر است. لايه بيروني حصار با سنگ هاي مکعبي تراش دار نماسازي شده است و دور تا دور آن سي و هشت برج دفاعي مخروطي شکل وجود دارد که هم از نظر شرايط ايستايي حصار و هم  به دليل مسائل تدافعي و نظامي حايز اهميت است. بناي ديوار و حصار بيروني متعلق به دوره ساساني است و در دوره ايلخاني فقط ضمن مرمت قسمت هاي فرو ريخته آن، دروازه جديدي نيز در بخش جنوب شرقي – مجاور دروازه جنوبي ساساني- به آن الحاق شده است. دو دروازه ساساني يکي در شمال تخت و ديگري روبروي آن در جنوب و کاملاً در محور درياچه و آتشکده ساخته شده اند. دروازه جنوبي جنبه خاص داشته ولي دروازه شمالي که بلندتر و عريض است، معبر عام آتشکده بوده است.

داخل حصار بيضي شکل دو مربع مختلف المرکز و هم محور به چشم مي خورد. درياچه در مرکز مربع جنوبي (مربع بزرگ تر) و آتشکده در مرکز مربع شمالي (مربع کوچک تر) قرار گرفته است. دور تا دوراين مربع را حصار مستطيل شکلي به طول تقريبي دويست و پنجاه متر وعرض تقريبي صد و پنجاه متر فرا گرفته و شصت برج نيمه مدور آن را احاطه کرده است.

اين درياچه عميق به شکل بيضي ناقص است و هماهنگي و تقارن جالبي را با بيضي حصار تخت القاء مي کند. اين درياچه که حداکثر عمق آن صد و ده متر است به صورت چشمه جوشاني از طبقات تحت الارض فوران مي کند و طبق محاسبه اي که انجام گرفته، در هر ثانيه صد ليتر آب از دل زمين مي جوشد.

در جبهه شمالي غربي درياچه و در زاويه مربع بزرگ تر، ايوان رفيع ساساني معروف به "ايوان خسرو" که از آجر قرمز و ملاط ساروج ساخته شده، قرار دارد. در حال حاضر از اين ايوان جز يک جرز و ازاره هاي ديوار آن چيزي باقي نمانده است. قطر دهانه ايوان5/18 متر و عمق آن بيست متر است. ايوان ساساني بعد از ويراني توسط ايلخانان بازسازي شد؛ اما مصالحي که در بازسازي آن به کار رفته، قلوه سنگ و ملاط گچ است و همين اختلاف مصالح محدوده اثر ساساني و ايلخاني را مشخص مي سازد. ايوان به دو اتاق يا حوضخانه هشت گوش راه مي يابد که مربوط به دوره ايلخانان است. در جبهه جنوبي ايوان خوابگاه منتسب به خسرو پرويز قرار دارد. اين خوابگاه در سطحي پايين تر از سطح آثار ديگر قرار گرفته و با يک راه مخفي به کنار درياچه باز مي شده است.

در حد فاصل آتشکده و دروازه شمالي، چندين راهرو و حياط به چشم مي خورد که کار کاوش و خاک  برداري آن ها هنوز پايان نيافته است.

آتشکده آذر گشسب که به طور کامل حفاري شده، مجموعه اي است مشتمل بر يک تالار مرکزي مربع شکل با چهار جرز قطور آجري (با نقشه چهار طاقي) که يک گنبد بزرگ آجري، آن را مي پوشانده و در حال حاضر فرو ريخته و تنها اشاراتي از آن باقي مانده است. آن گاه  سي اتاق، راهرو، ايوان، حياط و تالارهاي ستون دار ديگر آن را همچون نگيني در ميان گرفته اند.

مجاور اين مجموعه در بخش غربي، مجموعه ديگري است که از يک آتشکده صليبي شکل با ابعاد کوچک تر و دو تالار ستون دار با ستون هاي مدور و چهار گوش و تعدادي اتاق و فضاهاي جانبي تشکيل شده است. ظاهراً اين قسمت کاخ هايي بوده که در ايام توقف شاه ساساني مورد استفاده او و خانواده اش قرار مي گرفته است و در طول سال نيز موبدان نگهبان آتشکده در آن ساکن بوده اند.

جز مجموعه بناهاي ياد شده، بقاياي ابنيه پراکنده و منفرد فراواني در اطراف درياچه وجود دارد که از سنگ لاشه و ملاط گچ ساخته شده اند. اين بناها عموماً مربوط به دوره ايلخاني است هر چند از نظر مصالح به کار گرفته شده و شيوه و اسلوب ساختمان سازي هرگز به پاي ابنيه ساساني که معماري فاخر و استادانه دارند، نمي رسند. تنها مزيت آن ها داشتن تزيينات مختلف گچ بري و کاشي کاري در زمان آباداني خود بوده است. تنوع کاشي هاي اسلامي تخت سليمان به قدري است که مي توان آن ها را به رده ها و مکتب هاي مختلف تقسيم بندي کرد.

مهم ترين آنها کاشي هاي زرين فام کتيبه دار و کاشي برجسته هاي زمينه لاجوردي و فيروزه اي زراندود با نقوش حيوانات اساطيري همچون سيمرغ و اژدها است که در تزيين ديوار کاخ ها به کار رفته است.

منبع: ميراث فرهنگي استان آذربايجان غربي

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: