بر اساس تحقيقات انجام شده در ايران سه روستای "افوس"، "توچه غار" و "آب اسك" مراسم حكومت یک روزه زنان را اجرا می کنند اما رسمي كه تنها در آب اسك اتفاق مي‌افتد و به اين روستا برجستگي مي‌بخشد، مراسم برف چال توسط مردان در مرتع "اسكه‌وش" و مراسم مادرشاهي به وسيله زنان روستا در همان روز است.

جمعه يكي از روزهاي اوائل فصل بهار هرسال، در روستاي "اسك" منطقه لاريجان شهرستان آمل استان مازندران كه در 80 كيلومتري شمال شرق تهران در مسير جاده هراز واقع شده و به خاطر آب گرم معدنی آن به "آب اسک" شهرت یافته است، زنان این روستا مراسم سنتي و قديمي "زن شاهي" را برگزار مي كنند.در اين روز كه روز زنان بدون مردان نام گرفته و در زمانهاي قديم از آن بعنوان رسم مادرشاهي نيز ياد شده است، تمامي مردها از كودك پنج سال به بالا براي انجام سنت ششصد ساله "آقاسيد حسن ولي" موسوم به "ورف چال" روستا را ترك نموده و عازم منطقه "اسكه وش" در دامنه قله دماوند مي شوند و تا غروب حق ورود يا بازگشت به آب اسك را ندارند چون اعتقاد دارند عدم حضور در آيين ورف چال آخر و عاقبت خوشايندي نخواهد داشت.

در روز مادرشاهی.زنان و دختران در شرايطي كاملا آزاد هر جور كه دلشان بخواهد ، خود را مي آرايند، لباس مي‌پوشند و شادي و تفريح مي‌كنند. اين روز چون روز ويژه زنان است و آنها آزادي بيشتري در غياب مردان دارند سعي مي كنند از انجام دادن كارهاي روزمره خودداري كنند تا بتوانند در جمع زنان مجري آيين حاضر شوند. البته زناني كه عزادار هستند چندان تمايلي براي شركت در اين مراسم ندارند. در مورد حضور زنان غريبه نيز در روستاي ابسك در گذشته كمتر پذيرفته مي‌شد ولي امروزه حضور آنان در اين مراسم مانعي ندارد.

براي حاكميت يك روزه زنان، به رسم ديرينه يكي از زنان خوشنام و با كمال كه داراي صفاتي همچون تسلط در رهبري و قدرت در مديريت است ، يك روز قبل از اجراي مراسم بر اساس انتخابات و راي گيري كه درميان زنان صورت مي گيرد ، بعنوان حاكم روز مادر شاهي انتخاب مي شود تا وي به نظام حكومتي زنان كه به طور موقت در روستا ايجاد شده سر و سامان بدهد. صبح روز مادرشاهي، زنان و دختران با لباس هاي رنگارنگ آنقدر به نواختن و رقص و پايكوبي مي پردازند تا حاكم از خانه بيرون آمده و همراه آنها به «درويش باغ» بيايد. حاكم پس از رسيدن به آنجا در قصر خيالي خويش مي‌نشيند و با انتصاب وزرايش آنها را هم در طرفين تخت شاهي خود مي‌نشاند. زنان اسكي نيز در فضاي گشوده دهكده به شادی و نشاط می پردازند. البته در ايامي كه با ماههاي محرم و صفر تلاقي مي كند ضمن لحاظ نمودن حرمت سوگواري اين ايام ،حاكم در تكيه اسك مستقر مي شود.میدانی كه زنان در انجا گرد هم مي آيند به سه قسمت تقسیم می شود. در یك قسمت كه بیشتر دختران جوان طرفدار آن هستند، آهنگ های شاد و گوناگوني پخش می شود و آنان مشغول پایکوبی می شوند. قسمت دیگر برای زنان جوان و میانه سال است كه شاه یا یكی از زنان كه صدای خوشی دارد آوازهاي محلی می خوانند. در طرف دیگر كه گرداگرد میدان می شود، بیشتر افراد مسن می نشینند و با هم حرف مي زنند و خاطره تعريف مي كنند.

نا گفته پيداست حاكم در روز مادرشاهي از قدرت ويژه اي بهره مي برد و براي همين ضمن تعيين وزرايي كه به وزيران دست راست و دست چپ معروفند، داوطلباني را نيز براي نگهباني انتخاب مي كند كه در مكان هاي از پيش مشخص شده اي در نقاط مختلف روستا مستقر مي شوند. آنچه مسلم است با توجه به چالاكي و چابكي دختران جوان،وظيفه نگهباني بيشتر بر عهده آنان مي باشد كه به طور داوطلبانه خود را جهت قراولي و پاسداري از روستا نامزد مي‌كنند و تعدادشان نيز تقريبا 20 تا 30 نفر است. هر چند خود حاكم و وزيران هم هراز چند گاهي در سطح روستا حركت مي كنند و از اوضاع آن آگاه مي شوند.بر اساس شواهد لباس حاكم ،وزيران ، سربازان و نگهبانان تعريف مشخصي ندارد و بنابر شرايط زمانه تغيير مي نمايد .همچنانكه در گذشته ها تن پوش آنها اونيفورم نظميه و سپاه دانش و امروزه نيز لباس تعزيه خوانها مي باشد.

يكي از وظايف مهم نگهبانان در ابتداي امر اين است كه در داخل روستا گشت مي زنند تا مبادا مردي در داخل روستا پنهان شده باشد.از سوي ديگر در نوبتهاي متعدد نگهبانان مرتب به سراغ حاكم آمده و اوضاع روستا را گزارش مي‌دهند. در اين ميان اگر موردي مبني بر ديده شدن مردي در داخل روستا به حاكم گزارش شود او زنان را براي به دام اندختن مرد مذكور بسيج مي كند تا مجازات‌هاي ويژه را در مورد آن بيگانه خاطي اجرا كنند.نگهبانان با كمك زنان ديگر، مردي كه آگاهانه يا ناآگاهانه پا در حريم حكومت مادرشاهي گذاشته است را دستگير و وادار به رقصیدن می كنند،بعد از آن كتك مفصلي به او مي زنند، سپس به دستور حاكم فرد خاطي را با چشمان بسته پشت و رو سوار الاغ نموده و ضمن گرداندن در كوچه هاي روستا و هلهله زنان و دختران، در طويله زنداني مي كنند البته اين قانون در مورد زنان خاطي كه از قوانين مادرشاهي سر باز بزنند نيز مصداق دارد. اما معمولا مجازات بدني در مورد زنان صورت نمي گيرد و بيشترشان محكوم به تهيه شيريني و ديگر خوراكي ها مي‌شوند.

شايان ذكر است براي عدم حضور مردان در روستا استثنائاتي وجود دارد كه از آن جمله مي توان به مردان بيمار و پيرمردهاي ناتواني اشاره كرد كه مي توانند در خانه بمانند با اين شرط كه تحت هيچ شرايطي از منزل خارج نشده و پشت پنجره و روي تراس خانه ها ظاهر نشوند. در غير اينصورت خانواده آنها بايد به دليل اين تخلف جريمه بپردازند. نكته جالب اينكه جريمه اي كه معمولا براي اين افراد در نظر گرفته مي شود از نوع خوراكي مي باشد.

اما در آيين مادرشاهي شادي و بازي از جايگاه ويژه اي برخوردار است.از اين رو حاكم بر اساس تشخيص خودش دستور اجراي هر نوع بازي و تفريح را به زنان مي دهد كه از آن جمله مي توان به: عموزنجیرباف ، قایم موشك (پلنگ وشیر)، هفت سنگ و... اشاره كرد. يكي از اين تفريحات، انتخاب عروس و داماد از بين دختراني است كه زمان ازدواجشان فرا رسيده و يا هنوز ازدواج نكرده اند. اين كار كه به شكل عروسي نمايشي اجرا ميشود براي گشوده شدن بخت مي باشد.

حنابندان هم از مراسمی است که طرفداران بسیار دارد. بعضی از زنها با سینی حنای تزیین شده و قاشق کوچکی در کنار سینی دست گردان می شوند. دختران جوان دم بخت و حاجت مندان، نیت کرده و تکه ای حنا در کف دست گذاشته و آرزو می کنند که تا سال دیگر حاجاتشان برآورده شود. بسیاری از زنهایی که شیرینی و شربت و شکلات پخش کرده و نذرشان را ادا می کنند آنها هستند که سال قبل نیت کردند و حاجاتشان برآورده شده است. همه برای برآوردن حاجات به "آقا سید حسن ولی" متوسل می شوند.

از زمانهاي گذشته نیز مرسوم بوده خانواده هایی كه دختر نامزد كرده دارند، ظرفی كه در آن رشته ، تخم مرغ پخته ، شیرینی آب دندون است را به خانواده داماد و اقوامشان هدیه می دهند. اسم این رسم "راه بندون" است . همچنین زنان با رقص و پایكوبی به دیدن خانواده یی كه دختر نامزد كرده دارد می روند و با شیرینی و شربت در آنجا پذیرایی می شوند.

در مراسم زن شاهی، عروس و داماد درست كردن ، به خانه نامزد دارها رفتن ، هدیه خانواده عروس به خانواده داماد، در واقع انتظار زایش و باروری را می رساند همه این مراسم نشان می دهد كه اهالی روستا خواستار بركتی هستند كه از جانب خداوند به آنها داده می شود .

پس از اجراي مراسم، حاكم با بيشتر زنان روبوسي نموده و آنها را به زنده نگه داشتن اين سنت قديمي تشويق مي كند. زنان نيز صلوات مي فرستند و به پاس سهيم بودن در چنين روز فرخنده اي خدا را شكر مي كنند. بعد از اتمام مراسم زنان به صورت دسته‌جمعي غذا تهيه مي‌كنند كه خوشمزه ترین غذایشان مرغ شکم پری است كه با دانه های انار طبخ می شود. برخي از زنان نيز به خانه های خود می روند و از غذاهایی كه دیشب آماده كرده اند می خورند.بعد از صرف غذا و برچيده شدن بساط جشن و سرور، در آستانه ورود مرداني كه از ورف چال به روستا باز مي گردند به خانه هاي خود می روند و منتظرشان می مانند.

سيد قاسم حسيني در مقاله "نقش آموزشي مراسم در جامعه پذيري زنان" درباره رسم زن شاهي مي نويسد:« اين رسم در تخليه رواني زنان موثر است. تصويري از حكومت و قدرتي كه در واقعيت وجود دارد به صورت نمايشي براي زنان روستا تجربه مي شود. اختياراتي كه زنان در يك مرز سياسي براي خود دارند و در محدوه قلمرو مشخصي كه براي آنها وجود دارد و اراده و توانايي هاي ويژه اي كه در اين روز از جانب ايشان بروز مي كند و اين تصور كه مي توانند در مقابل جنس مخالف ابراز قدرت و تسلط كنند در تخليه دروني زنان نقش اساسي دارد.در واقع خويشتنداري رفتاري كه در حضور مردان در روستا وجود دارد در روز مراسم زن شاهي از زنان گرفته مي شود و نوعي رهايي در آنان به وجود مي آيد. آزادي هاي ويژه اي كه در فضاي مردانه وجود دارد به فضاي زنان منتقل مي شود و زنان روزي را مي گذرانند كه متعلق به آنان است و اين روز را در كوچه هاي روستا به جشن و پايكوبي و آزادگي مي گذرانند»

اردشیر صالح پور پژوهشگر و استاد دانشگاه هنر نیز معتقد است آيين‌ها، جلوه‌هايي از معرفت‌شناسي يك قوم و جامعه به شمار مي‌روند. شكلي از هستي‌شناسي يك دنياي ذهني و دروني كه تجلي بيروني و هنري پيدا كرده و با زيباشناسي خاصي همراه است ريشه اين آيين‌ها در اساس به اسطوره‌ها بازمي‌گردد كه قديمي‌ترين و ازلي‌ترين تجليات حيات فرهنگي بشر به شمار مي‌روند. اگرچه آيين‌ها زاده اسطوره‌ها هستند، اما از طرف ديگر، اسطوره‌ها را در طول تاريخ زنده نگاه داشته‌اند.آيين‌ها و مناسك، سرشار از نمادها و نشانه‌ها هستند و در اساس هنري رمزي و نمادين تلقي مي‌شوند. در اين‌خصوص، هر حركت و عملي به مثابه جلوه‌اي از مفاهيم و انديشه‌هاي بنيادين است كه به قالب رمز نشسته و آشكاركننده جوهره‌هاي پنهان آن است. موسيقي، ضرباهنگ و ريتم، حركات موزون، آداب، اصول و قواعد، لباس، پوشش‌ و خوراكي‌هاي ويژه و البته ادعيه و ذكرهاي متنوع از اركان و اجزاي اجتناب‌ناپذير آيين‌ها و مناسك‌‌اند. چنين مراسمي موسمي‌اند و درگاهشماري و تقويم‌هاي ويژه برگزار مي‌شوند تا مناسبت‌ها، ارزش‌ها و باورها را پاس بدارند و بزرگ بشمارند

با همه این اوصاف نکته قابل توجه در این سنت دیرین و آیین ماندگار این است که شش قرنها پیش زمانی که در کشورهای اروپایی و آمریکایی نشانی از حقوق بشر و توجه به شخصیت و جایگاه زن در جامعه وجود نداشت، در روستایی کوچک در دل کوههای سر به فلک کشیده البرز و دامنه قله دماوند سرزمین طبرستان، هر سال آیین ماندگاری انجام می شد که در آن بصورت نمادین اداره امور جاری روستا را در یکروز به نان واگذار می کردند تا ضمن اثبات توانمندیهای خارق العاده آنان برای حضور شایسته در بطن جامعه، پاسداشتی باشد برای جایگاه و شخصیت والای زنان که این اخلاق پسندیده نیز ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی ایران باستان داشت.

منبع: شمال نيوز- اطلاعات امل_ استاد تاريخ دانشگاهم

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: